برای شاه رعیت و برای پیشوا پیرو لازم است. یونانیان قدیم به درستی معتقد بودند که «خودکامه» رعیت را به وجود نمی‌آورد، بلکه رعایا هستند که کسی را به خودکامگی می‌رسانند. همانطور که در بعضی اشکال بدوی زندگی شیء تعیین کننده‌ی حالت است: «طعمه ماهی را می‌گیرد، نه ماهی طعمه را.» می‌شود گفت که، در نهایت هر ملتی لایق همان دولتی است که دارد. در واقع، آیا هرگز دیده شده که ملت آزاده‌ای مدتی طولانی تسلیم استبداد شود یا ملت رام و سربه‌زیری به آزادی دست یابد؟ افلاطون عوام‌فریبانی را که به احساسات خودسرانه‌ی جوانان دامن می‌زدند «خودکامه‌سازان» می‌خواند، و نسلی از مردم را که به آشوب اخلاقی و سیاسی دامن می‌زدند و موجب بروز کودتا می‌شدند «نسل خودکامگی» می‌نامید.

مکتب دیکتاتورها

اینیاتسیو سیلونه

مهدی سحابی

نشر ماهی